Problem na który miała odpowiedzieć innowacja:
Rolnictwo w kontekście transformacji o obecności Polski w UE
Zarówno transformacja z 1989 roku jak i wejście do UE, diametralnie zmieniły polską wieś. Jak podaje raport “Wieś w Polsce 2017: diagnoza i prognoza” wydany przez Fundację Wspomagania Wsi: „W ramach Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2004–2015 Polska uzyskała 39 mld euro, pochodzących głównie z dopłat bezpośrednich i programów rozwoju obszarów wiejskich. Może się wydawać, że to dużo. Jednak w przeliczeniu na głowę mieszkańca wsi jest to około 250 euro rocznie w ciągu minionej dekady. Tę kwotę kolejne rządy traktują jako wymówkę, by nie przyjmować programu systematycznego wsparcia wsi (…)”. Z drugiej strony środki te były wypłacane nie wszystkim, lecz głównie kurczącej się grupie rolników. Tak znaczący napływ pieniędzy wywołał wiele zmian. Przede wszystkim przyspieszył wspomnianą we wstępie polaryzację, ponieważ większe gospodarstwa korzystają z proporcjonalnie większych dopłat oraz z różnicy skali. Oznacza, to, że drobne gospodarstwa (poniżej 10 ha), które stanowią w Polsce większość, przestają być ekonomicznie opłacalne.
Społeczne, ekonomiczne i środowiskowe skutki zmian
Młodzi ludzie zamiast zostawać na wsi i przejmować rodzinne gospodarstwa rolne coraz częściej decydują się na wyjazd do miasta lub za granicę (dane GUS z 2014 roku). Według Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2016, rokrocznie zmniejsza się liczba osób w wieku 15-29 lat, które znajdują zatrudnienie w rolnictwie. W 2015 roku 7,2 tys. osób w tym przedziale wiekowym pracowało w rolnictwie, podczas gdy w 2010 było ich 8,5 tys. Społeczne, ekonomiczne i środowiskowe skutki tych przemian są bardzo poważne., np. dominacja rolnictwa przemysłowego i przemysłowej żywności niskiej jakości, degradacja środowiska naturalnego spowodowana brakiem bioróżnorodności w gospodarstwach, zmiana krajobrazu polskiej wsi, zmiana stosunków społecznych na wsi, zanik gospodarstw małej i średniej wielkości, wyludnianie się i odrolnianie polskiej wsi.
Według badania GUS-u “Sytuacja społeczno-ekonomiczna gospodarstw domowych w latach 2000-2015. Zróżnicowanie miasto-wieś” spada odsetek wiejskich gospodarstw domowych, dla których głównym źródłem utrzymania jest rolnictwo. Zwiększa się z kolei udział gospodarstw emerytów i rencistów oraz pracowników najemnych. W strukturze przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę udział środków pochodzących z pracy w rolnictwie był 5-krotnie niższy niż z pracy najemnej. W kontekście tych danych zrozumiałe jest, że dla młodych mieszkańców wsi praca w rolnictwie jawi się jako nieatrakcyjna, bo jest po prostu coraz mniej opłacalna. Dlatego też młodzi, wykształceni zawodowo rolnicy często obok pracy w gospodarstwie zatrudniają się także w lokalnych przedsiębiorstwach (często w prostych pracach poniżej swoich kwalifikacji), aby wspomóc rodzinny budżet (potwierdza to przeprowadzona przez nas diagnoza wśród potencjalnych uczestników naszego projektu i ich otoczenia).
Potencjał warty wykorzystania
Ciągle jest jednak spora grupa młodych, która mimo trudnej sytuacji rolników i rolnictwa chce kształcić się w tym kierunku i pracować na roli. Według danych Eurostatu (Farm Structure Survey, 2010) Polska wyróżnia się na tle innych krajów unijnych strukturą wiekową rolników – udział młodych rolników (poniżej 35 roku życia) jest u nas dwukrotnie wyższy niż średnia i wynosi 15%. Uważamy, że warto wykorzystać ten potencjał.
Sytuacja rolnictwa i młodych rolników prezentowana w raportach i analizach współgra z tym, z czym Kooperatywa Spożywcza „Dobrze” stykamy się na co dzień: „Obserwujemy, że rośnie popyt na wysokiej jakości żywność, lecz jest problem z jej podażą – dużo łatwiej jest znaleźć tanią żywność przemysłową. Jednocześnie rolnicy konwencjonalni boją przejść na agroekologiczne metody uprawy, gdyż nie mają zagwarantowanego rynku zbytu. Brakuje im wiedzy i styczności ze zorganizowanymi grupami konsumentów (jak członkowie/inie kooperatyw), którzy gotowi są zapłacić więcej za żywność wyższej jakości, kupionej bezpośrednio od rolnika”.
Rozwiązanie:
Elementy Model Agro-eko-lab, cyklu edukacyjnego oparty o doświadczenie
Pomysł na mikroinnowacje polega na zachęceniu młodych rolników kończących edukację w szkole rolniczej do prowadzenia uprawy metodami ekologicznymi i tradycyjnymi oraz sprzedaży bezpośredniej plonów do zorganizowanych grup konsumentów.
Model ten wychodzi naprzeciw nowym trendom i potrzebom konsumentów, jest opłacalny ekonomicznie dla rolników, ale jest zupełnie nieobecny w edukacji formalnej rolników. Szkoły rolnicze promują uprawy konwencjonalne i sprzedaż plonów do skupu, co m.in. ze względu na niskie ceny w skupach często prowadzi do nieopłacalności produkcji i konieczności rezygnacji z rolnictwa.
Kooperatywa Dobrze sprawdzała, czy można temu przeciwdziałać poprzez współpracę ze szkołą rolniczą i uzupełnienie jej programu kształcenia o praktyczny cykl edukacyjny, składający się z następujących elementów:
A. Moduł: Inspiracja i Wiedza
Dwa czterogodzinne warsztaty wykorzystujące interaktywne metody pracy z grupą, prowadzone w szkole rolniczej w ramach godzin przeznaczonych na zajęcia przygotowujące do zawodu. Ogólny cel modułu to zaintrygowanie, zaciekawienie, zainspirowanie naszych odbiorców i dostarczenie wiedzy, która pozwoli im na poruszanie się w proponowanych przez nas tematach.
Warsztat 1: “Alternatywne systemy sprzedaży żywności – szansa na godną pracę”
Celem warsztatu jest pierwsze zetknięcie naszych odbiorców z możliwymi alternatywami wobec typowej “rolniczej ścieżki zawodowej” oraz przybliżenie im różnych modeli zawodowych dostępne dla rolników, opartych o bezpośrednią współpracę ze zorganizowanymi grupami konsumentów (sprzedaż bez pośredników, skracanie łańcucha dostaw).
Warsztat 2: “Agroekologia – stara wiedza na nowe czasy”
Celem warsztatu jest przybliżenie uczestnikom uprawy agroekologicznej (tradycyjnej, niekoniecznie certyfikowanej formalnie) jako tej, której oczekują konsumenci i która jest korzystna dla rolników (m.in. finansowo) oraz przybliżenie im zagadnień z zakresu agroekologii jako alternatywy wobec uprawy przemysłowej/konwencjonalnej.
B. Moduł: Doświadczenie
Dwudniowa wizyta studyjna odbywająca się w ramach godzin przeznaczonych na zajęcia przygotowujące do zawodu. Ogólnym celem modułu jest “doświadczenie na własnej skórze”, że proponowany im model zawodowy jest czymś realnym. Pierwszy dzień przeznaczony jest na wizytę w gospodarstwach współpracujących z kooperatywami, drugi na spotkanie z ich członkami/członkiniami.
C. Moduł: Działanie
Ogólnym celem modułu jest przygotowanie uczestników do tego, co mają robić dalej, pokazanie im dalszych kroków, które doprowadzą ich do realizacji proponowanego przez nas modelu zawodowego. W ten sposób testowany był manual „Eko-gospodarstwo i współpraca z konsumentami krok po kroku”, który w prosty i przejrzysty sposób (np. w formie checklisty) przedstawia kolejne kroki, jakie należy podjąć aby prowadzić gospodarstwo agroekologiczne/ekologiczne i sprzedawać swoje plony bezpośrednio do grup konsumenckich.*
* Opis na podstawie informacji zawartych w specyfkacji innowacji Agro-eko-lub.
Beata Charycka i Nina Józefina Bąk
[członkinie Kooperatywy Spożywczej Dobrze, innowatorki]:
Obserwujemy, że rośnie popyt na wysokiej jakości żywność, lecz jest problem z jej podażą – dużo łatwiej jest znaleźć tanią żywność przemysłową. Jednocześnie rolnicy konwencjonalni boją przejść na agroekologiczne metody uprawy, gdyż nie mają zagwarantowanego rynku zbytu. Brakuje im wiedzy i styczności ze zorganizowanymi grupami konsumentów (jak członkowie/inie kooperatyw), którzy gotowi są zapłacić więcej za żywność wyższej jakości, kupionej bezpośrednio od rolnika.
Chcemy wesprzeć młode osoby, które chcą pracować w rolnictwie (i kształcą się w tym kierunku) aby mogły to robić, aby ta praca mogła utrzymać ich i ich rodziny, aby nie musiały wykonywać dodatkowej pracy poniżej swoich kwalifikacji celem podreperowania domowego budżetu. Tym samym chcemy zahamować niepokojący nas trend zmiany polskiej wsi.
Kooperatywa Spożywcza Dobrze
Naszą misją jest poszerzanie dostępu do zdrowej, sezonowej i lokalnej żywności oraz wspieranie rozwoju lokalnych, ekologicznych gospodarstw rolnych (niekoniecznie certyfikowanych, a raczej tradycyjnych, tzw. agroekologicznych). Tym samym działanie polegające na wspieraniu młodych rolników w ich wejściu na rynek pracy połączone z promocją rolnictwa agroekologicznego jako alternatywy wobec rolnictwa przemysłowego jest bezpośrednio związane z naszą misją. Działania zmierzające do poprawy sytuacji polskich rolników traktujemy w naszej organizacji jako priorytetowe.
Na co dzień pracujemy z około 15 lokalnymi gospodarstwami rolnymi. Prowadząc dwa sklepy ze zdrową, ekologiczną i lokalną żywnością jesteśmy partnerem handlowym i miejscem zbytu dla rolników prowadzących zrównoważoną uprawę. Znamy też i odpowiadamy na potrzeby konsumentów.
PRODUKTY
W efekcie testowania powstał model edukacji młodych rolników oparty o doświadczenie
Model Agro-eko-lab i prezentacje do warsztatów
[PDF]
Model Agro-eko-lab
[wersja do druku]
Prawa autorskie
Wszystkie materiały dostępne na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych i autorów. Zezwala się na dowolne wykorzystanie materiałów, w tym utworów, tworzenie i rozpowszechnianie ich kopii w całości lub we fragmentach, wprowadzanie zmian i rozpowszechnianie utworów zależnych – pod warunkiem zachowania niniejszej licencji i wskazania autorów oraz FISE, jako w właścicieli praw do utworu. Pobranie materiałów oznacza akceptacje obowiązków wynikających z treści licencji.
GALERIA:
Pomysł na innowacje testowany był w Zespole Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Jabłoniu
Innowacje testowały/testowali:
Uczniowie i uczennice klasy trzeciej i czwartej Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu, w roku szkolnym 2017/2018, kształcący się na kierunkach rolniczych: technik rolnik, technik agrobiznesu i rolnik. Osoby te – w czasie testowania innowacji – miały 18-19 lat i mieszkały na terenach wiejskich województwa lubelskiego.